Một Thụy Sỹ "keo kiệt" trong mắt người Trung Quốc

Tinh thần tiết kiệm của họ thực sự lành mạnh, thực sự có lý
trí. Một quốc gia, một dân tộc như vậy nhất định sẽ có tương lai sáng
sủa.



Trong 2 nhiệm kỳ làm đại diện ngoại giao Trung Quốc tại Thụy Sĩ, tổng cộng tôi đã ở đất nước này 5 năm rưỡi.


Ai cũng biết đây là quốc gia giàu nhất thế giới xét về thu nhập bình quân đầu người. Song chắc ít người biết về tính cần cù tiết kiệm của người Thụy Sĩ.


"Chớ nên đánh giá qua y phục"


Hồi mới đến Thụy Sĩ, tôi và bà xã có tổ
chức một bữa ăn tối mời gia đình bà Monica, Chủ tịch Hội Hữu nghị với
các dân tộc. Tuy mới lần đầu quen biết nhưng trong bữa tiệc bỗng nhiên
bà Monica bảo tôi: "Các ngài ở chỗ này cách Hồ Lớn không xa, chắc sẽ
có nhiều dịp ra bờ hồ bách bộ. Nếu trong lúc đi dạo mà có gặp người Thụy
Sĩ thì xin khuyên các ngài chớ nên đánh giá họ qua y phục bên ngoài.
Rất có thể, trong số những người ăn vận rất bình thường ấy lại có những
vị triệu phú hoặc tỷ phú đấy ạ!"


Nghe bà Monica nói vậy, tôi có chút ngạc
nhiên. Nhưng về sau qua nhiều lần tiếp xúc với người Thụy Sĩ, tôi càng
hiểu sâu sắc hơn về giá trị của lời khuyên ấy. Có thể nói bà Monica đã
giúp tôi chiếc chìa khóa để quan sát xã hội và tập tục của người dân
Thụy Sĩ.

Hãy tưởng tượng trong các bữa tiệc ở Trung Quốc giả thử nhìn thấy các vị khách dùng bánh mỳ vét sạch như lau như li thức ăn còn lại trong đĩa, chắc hẳn chủ nhân nếu không ngất xỉu thì cũng trố mắt lè lưỡi vì ngạc nhiên. Thế nhưng ở Thụy Sĩ thì không ai lấy đó làm lạ. Chủ và khách ai nấy đều vét sạch đĩa chẳng ngượng ngùng chút nào. Nói chung thứ gì đã bày lên bàn, đã múc vào đĩa rồi thì đều phải ăn cho bằng hết. Để lại thức ăn thừa trong đĩa là bất kính đối với chủ nhân

Một hôm tôi mời ông bà M. đến thăm biệt
thự gia đình tôi trọ ở Bern (thủ đô Thụy Sĩ). Chúng tôi quen nhau từ hồi
tôi làm Tổng Lãnh sự tại Zurich. Ông M. là chủ một hãng ô tô ở đấy, có
gia sản vào cỡ chục triệu đô-la.


Hôm ấy hai ông bà đi xe riêng tự lái đến
chỗ chúng tôi. Tuy là chủ hãng xe hơi nhưng chiếc xe của họ chỉ là một
chiếc Audi bình thường đã cũ, không phải loại xe xịn.


Khi xe của tôi vừa từ Đại sứ quán về tới
biệt thự để chuẩn bị đón khách thì gặp xe của ông bà M. ngay tại cổng
khuôn viên sứ quán. Tôi thấy họ đang vội vã thay quần áo, cởi bỏ quần áo
đi đường để mặc lễ phục.


Zurich cách chỗ chúng tôi khoảng một giờ
rưỡi chạy xe. Rõ ràng 2 ông bà khi đi xe thì chỉ mặc quần áo bình
thường- chắc là để lái xe được thoải mái, cũng có thể là do tôn trọng
chúng tôi nên họ muốn giữ cho bộ lễ phục không bị nhàu nát do ngồi xe.
Nhưng cũng rất có thể là do họ tiếc rẻ không muốn mặc bộ lễ phục đắt
tiền khi chưa thực sự cần tới.


Sau khi phát hiện sự việc ấy, trong suốt
buổi tiếp khách, tôi rất để ý quan sát cách ăn vận của ông bà M. Thật
ra những bộ lễ phục họ mặc chưa phải là loại hàng xịn, cũng không phải
là loại mốt mới nhất, tuy giản dị nhưng trông vẫn trang nhã lịch sự.


Trong mấy năm ở Thụy Sĩ, tôi đã không ít
lần trông thấy các vị khách nước này khi đến thăm chúng tôi thì mặc lễ
phục lịch sự, nhưng khi đã cáo từ ra về là họ lập tức thay quần áo trước
khi lên xe.


Trong con mắt người Trung Quốc chúng ta,
việc thay quần áo trước mặt người khác chẳng ít thì nhiều cũng có chút
xấu hổ. Ấy thế mà người Thụy Sĩ làm việc đó hoàn toàn tự nhiên coi như
không có kiêng dè gì cả. Vị Đại sứ tiền nhiệm của tôi cũng từng để ý tới
chuyện thay quần áo ấy, và khi tôi mới tới đây nhậm chức, ông đã kể lại
việc này để giới thiệu cho tôi biết tác phong sinh hoạt giản dị tiết
kiệm của người Thụy Sĩ, vừa kể ông vừa tấm tắc khen.


Chủ và khách đều vét sạch đĩa thức ăn


Trong những buổi chiêu đãi khách ăn
uống, thực đơn chính thức của Đại sứ quán chúng tôi bao giờ cũng gồm 4
món chính và một món canh, chưa kể các món đồ nguội khai vị và đồ ngọt
điểm tâm. Thực đơn ấy dịch ra tiếng nước ngoài in kín một trang giấy,
thật là ê hề.





Tôi đã không ít lần nhắc nhở người đầu
bếp của Sứ quán là thức ăn phải làm thật ngon nhưng số lượng nên bớt đi.
Có điều lần nào đầu bếp cũng thanh minh rằng lượng thức ăn ít thì khó
coi- ông này bao giờ cũng chỉ muốn giữ thể diện.


Thực đơn mời khách của người Thụy Sĩ đơn
giản hơn nhiều, chỉ có mấy thứ: Món nguội, món súp, một món chính và đồ
ngọt. Nếu hôm nào trên bàn có bày hai món nóng thì nhất định đó phải là
trường hợp ngoại lệ. Điều thú vị là mỗi khi ăn món nguội, bao giờ cũng
thấy họ bày lên bàn những lát bánh mỳ nướng để thực khách dùng bánh vét
sạch thức ăn trong đĩa.


Hãy tưởng tượng trong các bữa tiệc ở
Trung Quốc giả thử nhìn thấy các vị khách dùng bánh mỳ vét sạch như lau
như li thức ăn còn lại trong đĩa, chắc hẳn chủ nhân nếu không ngất xỉu
thì cũng trố mắt lè lưỡi vì ngạc nhiên. Thế nhưng ở Thụy Sĩ thì không ai
lấy đó làm lạ. Chủ và khách ai nấy đều vét sạch đĩa chẳng ngượng ngùng
chút nào. Nói chung thứ gì đã bày lên bàn, đã múc vào đĩa rồi thì đều
phải ăn cho bằng hết. Để lại thức ăn thừa trong đĩa là bất kính đối với
chủ nhân.


Một lần tôi được mời đến dùng cơm tại
nhà một bạn người Thụy Sĩ. Tôi thấy các gia đình bên này rất hiếm khi
thuê người giúp việc, chỉ khi nào mời nhiều khách thì chủ nhà mới nhờ
bạn bè hoặc con cháu đến giúp. Nói chung là bà chủ nhà tự tay làm một
hai món ăn nóng, còn ông chủ thì tiếp rượu hoặc nước ngọt.


Bữa ăn hôm ấy có món chính là món
biptêt- thịt bê thái sẵn từng miếng để ngay trên bàn, vừa rán vừa ăn.
Tôi liếc mắt nhìn thì thấy thịt rất tươi ngon, mỗi miếng to bằng lòng
bàn tay. Chủ nhân nói: Mỗi người 1 miếng, không hơn không kém. Chuyện
này tôi nhớ rõ lắm, không thể nào quên được. Phần vì khâm phục sự tính
toán chi li căn cơ của chủ nhân, phàn vì chạnh lòng nghĩ đến cảnh ở
Trung Quốc khắp nơi người ta nhậu nhẹt tràn lan say sưa tối ngày, thức
ăn thừa mứa phí phạm không thể nào kể hết sự tốn kém.


Là đại sứ của một quốc gia dĩ nhiên tôi thường giao tiếp với những người Thụy Sĩ thuộc loại có địa vị trong xã hội, như chủ các
doanh nghiệp lớn, chủ nhà băng lớn và các quan chức cấp cao trong chính
quyền. Thế mà tất cả họ đều tiết kiệm như vậy. Chẳng nói cũng biết những
người dân thường thì càng tiết kiệm hơn nhiều. Người bạn Thụy Sĩ mời
tôi dùng cơm kể trên là chủ một công ty xây dựng lớn và cũng là một nhà
giàu loại kễnh không bao giờ tiêu hết tiền.


Ngân sách nhà nước tính từng đồng


Một số phái đoàn Trung Quốc có việc ra
nước ngoài phải đi qua đất Thụy Sĩ thường phàn nà với tôi là người Thụy
Sĩ quá ư keo kiệt. Lần nào cũng vậy tôi đều cười cười tránh trả lời họ
vì quả thật tôi chẳng biết nói gì.


Không thể phủ nhận là người Thụy Sĩ quản lý tiền nong của cải cực kỳ chặt chẽ, có lúc đến là kỳ quặc.


Tôi nhớ có lần một vị tướng Thụy Sĩ đến
chơi chỗ tôi nói là ông đang có chuyện không vui sau khi vừa họp ở chỗ
Quốc hội về đến đây: Các nghị sĩ đang rà soát xét duyệt ngân sách quân
sự, họ không bỏ qua bất cứ khoản dự toán nào của Bộ Quốc phòng. Có khoản
chi chỉ 2-3 nghìn đồng CHF (Phơ-răng Thụy Sĩ;1 USD = 1,46 CHF) cũng bị
Quốc hội gạch bỏ, thật ớn hết chỗ nói!


Nên nhớ rằng lương tháng bình quân của
công nhân Thụy Sĩ vào khoảng 5000 CHF. Qua đó có thể thấy ngân sách của
Thụy Sĩ được chuẩn bị hết sức chi li, rà soát xét duyệt rất chặt chẽ.
Ngân sách quân sự cũng vậy, không hề được chiếu cố; khi Quốc hội đã
thông qua là thành pháp lệnh.


Các nghị sĩ Quốc hội Thụy Sĩ không lĩnh
lương, chẳng ai có thể sống bằng chức nghị sĩ. Nghĩa là họ phải làm thêm
các công việc khác, chỉ được nhận phụ cấp trong thời gian họp Quốc hội.
Họp bao nhiêu ngày thì lĩnh bấy nhiêu ngày phụ cấp. Số ngày và số tiền
đều ấn định không đổi.


Hoạt động đối ngoại của Quốc hội cũng
được quy định chặt chẽ: Mỗi năm chỉ được cử 2 đoàn đại biếu đi thăm nước
ngoài và tiếp 2 phái đoàn Quốc hội nước ngoài đến thăm Thụy Sĩ. Quy
định rõ ràng như vậy thì chẳng ai còn có thể nói gì được; có chăng chỉ
là phàn nàn với nhau mà thôi.


Việc quản lý tài chính của các cơ quan
nhà nước cũng rất nghiêm ngặt. Điều này tôi đã thấy rõ qua việc họ thu
xếp đón tiếp các phái đoàn Trung Quốc. Tiếp đón bao nhiêu người, trong
bao lâu- tất cả đều bàn định xong xuôi từ trước. Những lần chính phủ và
các doanh nghiệp cùng bỏ tiền đón tiếp một đoàn khách, khi ấy cũng phải
bàn định trước, nói rõ mọi việc đâu ra đấy.


Thí dụ từ giờ nào ngày nào cho đến giờ
nào ngày nào là do Nhà nước tiếp đãi; thời gian còn lại là do khối doanh
nghiệp tiếp đãi; ai tiếp người ấy chịu chi phí. Nếu đón một đoàn lớn
thì phía Thụy Sĩ đều thông báo rõ mọi chi tiết như nhà nước chỉ chi phí
tiếp mấy vị khách, mỗi vị mỗi ngày bao nhiêu tiền. Nhà nước hoan nghênh
khách đến thăm Thụy Sĩ, nhưng khách phải tự chịu chi phí v.v...


Chẳng nói cũng rõ, cung cách quản lý như
vậy gây ra khá nhiều khó khăn cho các nhân viên Sứ quán Trung Quốc. Họ
phải mất khá nhiều thời gian bàn bạc, thông cảm, thậm chí mặc cả với
phía Thụy Sĩ. Nhưng lâu ngày rồi chúng tôi cũng hiểu ra một điều: Đối
với người Thụy Sĩ, hữu nghị là hữu nghị, còn tiền bạc là tiền bạc. Hơn
nữa, ngân sách nhà nước của họ rất chặt, không thể xin xỏ gì thêm dù chỉ
là một đồng Phơ-răng.


"Keo kiệt" là mỹ đức.


Đại để từ những chuyện kể trên người ta
đi đến kết luận là dân Thụy Sĩ "keo kiệt". Tôi thêm dấu ngoặc kép vào từ
keo kiệt bởi lẽ tôi cho rằng kết luận như trên là có phần nông cạn,
phiến diện. Tôi nghĩ rằng cái đó chính là đức tính tốt đẹp của người
Thụy Sĩ, là tinh thần dân tộc vĩ đại và đáng quý.


Thụy Sĩ là một nước nhỏ, núi đồi chiếm
hầu hết diện tích lãnh thổ. Dãy núi Alps (An-pơ) xuyên suốt đất nước,
hầu như không còn mấy vùng đồng bằng. Nước này không có tài nguyên
khoáng sản gì đáng kể, lại không giáp biển, điều kiện thiên nhiên rất
xấu. Một quốc gia như vậy mà nhiều năm qua được Ngân hàng Thế giới đánh
giá là giàu nhất thế giới, thu nhập bình quân đầu người vượt quá 40
nghìn USD.


Được như vậy là nhờ mấy thế hệ người
Thụy Sĩ đã phấn đấu gian khổ, chắt chiu từng xu mà có. Ngày xưa họ là
một nước nghèo xơ nghèo xác, tới mức người dân phải kiếm sống bằng cách
ra nước ngoài đi làm lính đánh thuê cho người ta, đổi xương máu lấy
miếng ăn nuôi gia đình.


Mọi người đều biết cho tới nay toàn bộ
đội vệ binh của thành Vatican ở Italy đều là người Thụy Sĩ. Dĩ nhiên
ngày nay họ làm lính gác không phải để kiếm sống nữa, mà chỉ để thừa kế
truyền thống một giai đoạn lịch sử khó khăn vất vả của đất nước họ.


Mỗi lần trò chuyện với các bạn Thụy Sĩ
về tác phong cần kiệm, họ đều kể lại cho tôi nghe về lịch sử nước họ, kể
lại cuộc sống bần hàn khốn khó xa xưa. Giờ đây Thụy Sĩ giàu tới mức có
thể nói là "nứt đố đổ vách", song họ không hề quên quá khứ, quên lịch
sử. Họ chẳng hề vì giàu có mà phát điên phát rồ vung tay tiêu tiền, xa
hoa lãng phí. Tinh thần tiết kiệm của họ thực sự lành mạnh, thực sự có
lý trí. Một quốc gia, một dân tộc như vậy nhất định sẽ có tương lai sáng
sủa.


Bà Monica nói rất đúng: Những người Thụy
Sĩ giàu có đều rất bình dị, không kiêu ngạo, không khoe của. Họ không
phô trương sự giàu có của mình qua cách tiêu tiền, mua sắm, ăn mặc


Nguyên Hải lược dịch theo Tạp chí World Affairs